Nowy sąd cywilny dla dwóch „odnowionych” postępowań: tabele wynagrodzeń i wskazywanie organizacji właściwej w sprawach praw autorskich i pokrewnych

Chodzi o sąd właściwy dla dwóch znanych uprzednio, ale obecnie, tj. od 21 października 2010 r., przedefiniowanych odrębnych postępowań prawnoautorskich, a ściślej odwołań od rozstrzygnięć Komisji Prawa Autorskiego („Komisja”):

• zatwierdzających bądź odmawiających zatwierdzenia tabel wynagrodzeń (“postępowanie tabelowe“), oraz
• wskazujących organizację właściwą w razie sporu dotyczącego tej samej kategorii utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, reprezentowanych jednocześnie przez co najmniej dwie organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi („OZZ”), w sytuacji gdy uprawniony nie określił, z którą jest związany albo pozostaje anonimowy (“postępowanie w sprawie wskazania organizacji właściwej“).

Poniżej omówiono kilka podstawowych kwestii prawnych, które – głównie z uwagi na niedawno wprowadzone zmiany z ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych („PrAut”) – mogą budzić wątpliwości interpretacyjne. Chodzi o kwestie instancyjności, prawa do skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego, prawa do ingerencji sądu w tabele wynagrodzeń oraz celu postępowania w sprawie wskazania organizacji właściwej. Intencją artykułu jest także przekazanie Czytelnikom kilku podstawowych informacji praktycznych dotyczących organizacji sądu upoważnionego do rozpatrywania ww. spraw. Informacje te zostały przesłane PrawoAutorskie.pl przez biuro rzecznika prasowego tego sądu w dniu 1 marca 2011 r.

Kwestia instancyjności postępowań

Do rozpatrywania odwołań minister upoważnił Sąd Okręgowy w Poznaniu. Jednak w toku instancyjnym sąd ten będzie instancją odwoławczą (sensu stricto) tylko w odniesieniu do postępowania w sprawie wskazania organizacji właściwej. Jedynie bowiem w tym przypadku rozstrzygnięcie Komisji zapadnie w pierwszej instancji a sąd okręgowy rozpatrzy ewentualne odwołanie działając w oparciu o przepisy procedury cywilnej o apelacji (art. 110¹⁷ ust. 6 PrAut). Inaczej będzie w postępowaniu tabelowym. Instancją odwoławczą pozostanie wówczas Sąd Apelacyjny w Poznaniu. W razie bowiem wniesienia odwołania (wniosku o zatwierdzenie lub odmowę zatwierdzenia tabeli) rozstrzygnięcie Komisji upadnie a ewentualne ponowne orzeczenie sądu okręgowego, traktowane będzie jak wydane w pierwszej instancji. Powyższe procesowe rozróżnienie obu postępowań znajduje swoje odbicie także w przepisie art. 67a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – tekst jednolity z dnia 27 kwietnia 2010 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 594 ze zm.).

Kwestia prawa do skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego

Autor niniejszego artykułu przyjmuje, że na zasadach ogólnych uczestnikom postępowań, o których tu mowa przysługiwać będzie skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego. Można w tym wypadku bronić poglądu, że postępowania te dotyczą spraw z zakresu tzw. „prawa osobowego” w rozumieniu art. 519¹ § 1 ustawy Kodeks postępowania cywilnego (“KPC“), co powoduje możliwość objęcia ich kognicją Sądu Najwyższego.

Powyższa konstatacja jawi się jako bardziej pewna w odniesieniu do postępowania w sprawie wskazania organizacji właściwej niż postępowania tabelowego. Pierwsze z tych postępowań jest bowiem szersze w swym zakresie. Może dotyczyć potencjalnie wszelkich interesów autorskich i pokrewnych w relacji do możliwości ich reprezentacji przez OZZ. Jako sprawa z zakresu „prawa osobowego” w rozumieniu art. 519¹ § 1 KPC postępowanie to mogłoby zostać uznane za takie z powodu, z jednej strony realizacji w tym trybie osobistych praw uprawnionych do „twórczości naukowej i artystycznej” w rozumieniu art. 23 ustawy Kodeks cywilny („KC”) (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 25.01.2001 r. III CKN 1454/10, opubl. OSNC 2001, Nr 7-8, poz. 116), z drugiej zaś za postępowanie zdolne do ochrony ich praw majątkowych jako osób fizycznych. Dostrzega się bowiem w doktrynie, że nie jest wykluczone, aby OZZ reprezentowała uprawnionych szeroko, a więc zarówno na płaszczyźnie majątkowej jak i osobistej (por. E.Traple [w:] System prawa prywatnego, Prawo autorskie, t. 13, II wyd. s. 210 i tam przyp. 150). Wynika z tego, że główne wątpliwości dotyczyłyby relacji tego postępowania do ochrony uczestników nie będących osobami fizycznymi, np.: producentów czy wydawców, chyba żeby uznać tę relację za uzasadnioną np. przez analogię do ochrony dóbr osobistych osób prawnych.

Reasumując, nie jest wykluczone, iż kwestie dopuszczalności skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego będą rozstrzygane ad casum w odniesieniu do rodzaju chronionego dobra/kategorii utworów i uprawnionych, a przyznanie uczestnikom w tym względzie szerokiego prawa do skargi byłoby nadmierne i trudne do uzasadnienia.

Powyższą argumentację można by odpowiednio odnieść także do postępowania tabelowego.

Kwestia odwołania w postępowaniu tabelowym a prawo do „twórczej” ingerencji sądu w tabele

Wniesienie odwołania w postępowaniu z art. 110¹¹ i n. PrAut powoduje upadek orzeczenia Komisji. Postępowanie musi zostać powtórzone w granicach zaskarżenia, natomiast w pozostałym zakresie uzyskuje walor prawomocności. Wobec braku przepisów szczególnych w KPC, powstaje zasadnicze pytanie o granice orzekania przy ponownym rozpoznaniu sprawy przez sąd okręgowy? W szczególności, czy sądowi temu przysługuje prawo do „twórczej” ingerencji w treść przedstawionych przez OZZ tabel wynagrodzeń. Należy bowiem wskazać, że zgodnie z art. 110¹³ust. 4 zd. 2. ustawa autorska przyznaje takie uprawnienie w sposób wyraźny tylko Komisji, która odmawiając zatwierdzenia tabeli, ma prawo przedstawić na piśmie propozycje jej zmian wraz z uzasadnieniem.

Autor niniejszego artykułu opowiada się za dopuszczeniem takiej możliwości na zasadach ogólnych w granicach wniosku uczestnika niezadowolonego z rozstrzygnięcia Komisji. Przemawiają za tym przynajmniej dwa podstawowe względy:

Po pierwsze, w razie wniesienia odwołania do obowiązków sądu okręgowego należeć będzie ponownie zbadanie sprawy w oparciu o te same kryteria, którymi kierowała się Komisja (art. 110²³ w zw. z art. 110¹³ ust. 5 PrAut). Po drugie, w granicach dyskrecjonalnej władzy sędziego, sąd będzie mógł, na zasadach ogólnych, zarządzić uzupełnienie materiału dowodowego (art. 515 KPC) oraz wyznaczyć rozprawę (art. 514 KPC), czym poszerzy zakres swej wiedzy w stosunku do tej uzyskanej od Komisji. Przepis art. 110²³ PrAut nie wyłącza ww. postanowień KPC w przeciwieństwie np. do art. 110¹ ust. 4 PrAut, który wyłącza art. 49 KPC.

Pozbawienie sądu prawa do dokonywania korekt tabel, a sprowadzenie jego roli jedynie do „organu” „zatwierdzającego” lub odmawiającego ich zatwierdzenia stałoby – jak się wydaje – w opozycji do postulatu rozpoznania istoty sprawy. Sąd pozostanie oczywiście związany żądaniem wniosku uczestnika postępowania niezadowolonego z rozstrzygnięcia Komisji, jednak – zdaniem autora tego artykułu – nie może oddalić żądania tylko z tego powodu, że zawiera wnioski korygujące tabele w stosunku do wersji będącej przedmiotem rozpoznania Komisji.

Trzeba jednak wskazać, że sprawa ta może wywoływać kontrowersje. Aktualnie, Konsorcjum Przyjazne Prawo Autorskie stara się przekonać Rzecznika Praw Obywatelskich do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją art.  110²³ PrAut. Zdaniem Konsorcjum artykuł ten ma rzekomo ograniczać sąd w prawie do rozpoznania istoty sprawy w postępowaniu tabelowym.

Kwestia celu postępowania w sprawie wskazania organizacji właściwej

Zakres ponownego badania sprawy przez sąd okręgowy w postępowaniu odwoławczym dotyczącym wskazania organizacji właściwej pozostaje zgodny z zasadami obowiązującymi w postępowaniu apelacyjnym. Zasad tych nie ma potrzeby wyjaśniać w tym miejscu. Dużo ważniejszą kwestią praktyczną dla potrzeb formułowania odwołań (apelacji) pozostaje bowiem ustalenie celu i zakresu tego postępowania w pierwszej instancji, a więc przed Komisją i jego wpływu na inne zawisłe sprawy.

Na gruncie poprzedniego stanu prawnego, tj. do 21 października 2010 r. istniały wątpliwości. Wskazywano, że w art. 107 PrAut chodzi jedynie o spory kompetencyjne między OZZ. Celem tego postępowania miało być:

„rozwiązanie konfliktu między organizacjami w przypadku, gdy istnieje więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania, która rości sobie prawa do tych samych utworów na tym samym polu eksploatacji” (por. m.zd. nietrafnie w tym względzie J.Sieńczyło-Chlabicz, glosa opubl. w PiP 2010/9/132 do wyroku Sądu Najwyższego z 16.10.2009 r. I CSK 35/09, opubl. OSNIC 2010 Nr. 3 poz. 47, s. 80).

Obecnie nie można mieć wątpliwości, że spory kompetencyjne mogą, co najwyżej, stanowić jedną z wielu przyczyn zainicjowania tego postępowania przez wnioskodawcę (np. twórcę, OZZ, korzystającego z utworów czy organizację zrzeszającą korzystających) przy udziale uczestników (por. art. 110¹⁷ ust. 2-3 PrAut). W praktyce postępowanie to będzie najczęściej dotyczyć sporów związanych z domniemaniami wzruszalnymi zawartymi w ustawie autorskiej (np. art. 105 ust. 1 PrAut) i działaniami OZZ podejmowanymi bez zlecenia (negiotiorum gestor). Postępowanie to ma być bowiem „odstępstwem od zasady cywilnoprawnego charakteru powierzenia zarządzania” (takiego sformułowania dot. art. 107 PrAut używa wyrok NSA z 23.11.1999 r. – sygn. akt I SA 2064/98, opubl. Lex nr 173423).

O tym, że sprawy z tego zakresu nie będą należały do rzadkości przekonuje cytowany powyżej wyrok Sądu Najwyższego z 16 września 2009 r. Wydaje się, że Sąd Najwyższy zakwestionował w nim dotychczasową linię orzecznictwa i określił skutki wyczerpania drogi sądowej w ramach tego postępowania w związku z obaleniem domniemania z art. 105 ust. 1 PrAut. Nie będzie w tym kontekście niepoprawnym twierdzenie, że obalenie tego domniemania, wobec zarzutu działania konkurencyjnej OZZ dla tej samej kategorii utworów czy przedmiotów praw pokrewnych, może zostać obecnie uzależnione od rozstrzygnięcia Komisji wskazującej na organizację właściwą i wyczerpania tej drogi postępowania przed Komisją.

Organizacja Sądu Okręgowego w Poznaniu po wejściu w życie Rozporządzenia z 3 lutego 2011 r.

Zgodnie z oświadczeniem biura rzecznika Sądu Okręgowego w Poznaniu przekazanym PrawoAutorskie.pl w dniu 1 marca 2011 r., do prowadzenia spraw, o których tu mowa wyznaczono I Wydział Cywilny tego sądu. Za orzekanie będą odpowiedzialni wszyscy sędziowie tego wydziału zgodnie z podziałem czynności. Należy przypomnieć, że Ministerstwo Sprawiedliwości na etapie projektowania szacowało, że rocznie może chodzić o około 30 do 40 spraw z tego zakresu. Nie przewidziano więc dodatkowych etatów dla sędziów. W swym oświadczeniu biuro wskazuje, że nie dysponuje – jak dotąd – danymi dotyczącymi ilości spraw i dlatego nie może komentować szacunków ministerstwa. Co istotne, w oświadczeniu z 1 marca, sąd zapewnia, że zamierza publikować orzeczenia zapadłe w tym trybie na własnej „domowej” stronie internetowej. Biorąc pod uwagę, że pierwsze sprawy z zakresu postępowania tabelowego będą rozpoznawane przez Komisję zapewne dopiero po 20 czerwca 2011 r. – zgodnie bowiem z art. 110¹² PrAut w zw. art. 3 ust. 5 ustawy z 8 lipca 2010 r. zmieniającej PrAut, powinny zostać wszczęte najpóźniej przed upływem 6 miesięcy od chwili powołania nowej Komisji, co nastąpiło w dniu 21 grudnia 2010 r. – sąd w Poznaniu ma jeszcze trochę czasu na niezbędne przygotowania organizacyjne. Nie dotyczy to wszak drugiego z postępowań, od którego – przynajmniej teoretycznie – można od dziś w Poznaniu apelować.